Everything has already
been done but not yet by me

Herman Brood



^{Photo: Inneke Gebruers}


VORMENTAAL
over de vormenfilosofie van David Boon

vorm (de; m; meervoud: vormen; verkleinwoord: vormpje) 1 uiterlijke gedaante: vorm en inhoud; in vaste of vloeibare vorm; een andere vorm geven aan; iets in boekvorm publiceren 2 iets waarmee je vormt: model, patroon, mal enz.: cakevorm; iets in een andere vorm gieten het op andere wijze voorstellen 3 de juiste, vereiste gedaante: (sport) in vorm zijn in de toestand waarin iem. zijn beste prestaties levert 4 (juridisch) hetgeen de wet vereist: zonder (enige) vorm van proces 5 schijn: dat is maar voor de vorm; de goede vormen beschaafde manieren 6 mogelijke gedaante van een woord na verbuiging of vervoeging: de vormen van een werkwoord

Wereld-beeldcultuur
Hoe geeft de mens de wereld rondom zich vorm? In onze beeldcultuur zijn we, vaak zonder erbij stil te staan, onze wereld aan het ordenen in rechthoekjes. Het is niet enkel nu, in het digitale tijdperk van de eenentwintigste eeuw, dat we overspoeld worden met beelden; sinds de opkomst van de advertentie worden we omringd door afbeeldingen die ons moeten verleiden en ja, waarvan we niet genoeg krijgen.

Van de fotografie tot het bewegende beeld op onze televisies; de rechthoek is het voor de hand liggende kader van waaruit we de wereld beschouwen. Ook schilderkunst speelt zicht natuurlijk vaak af binnen de rechthoekige grenzen van een canvas, maar goed, dat is misschien een meer bewust kadreren van een gecomponeerd beeld, terwijl de (digitale) fotografie het toelaat om gedachteloos momenten vast te leggen en te herinneren, zonder gewaarwording dat de wereld voorbij de randen van de foto verdergaat.


Van onecut naar Vorm 3
De kunstpraktijk van David Boon begint bij wat hij onecuts noemt: uitsnedes uit magazines – liefst van enkele decennia oud. Wat hem interesseert is de pure vorm – en wat die kan losmaken of teweegbrengen. Zijn blik valt op een beeldfragment, een deel van het geheel dat binnen het kader van zijn oog een compositie wordt. Die onecuts verzamelt hij en af en toe herneemt hij ze, draait ze, houdt ze tegen het licht. Zo werd hij bevangen door één bepaalde advertentie voor vloerglans, waar hij een boogvorm uit distilleerde. Met enkele manipulaties bekwam hij zo tot Vorm 3, die als fundament, kiem en essentie fungeert voor een groot deel van zijn oeuvre.

Vorm 3 heet niet voor niets de derde in een generatie, het is geen rechtstreekse overdracht vanuit het knipsel van de advertentie. Eerst waren er Vorm 1 en Vorm 2. Vorm 1 heeft de meest directe relatie tot de oorspronkelijke onecut, een vorm bestaande uit twee min of meer parallelle bogen, die, waar ze dichter naar elkaar toegroeien, een zekere spanning creëren. Via andere manipulaties en variaties komt hij tot Vorm 3: een volle vorm, ietwat ovaal-aandoend, maar met zowel afgeronde als meer vlakke zijden en niet symmetrisch. Voornamelijk in Vorm 3 vond Boon een grote artistieke vrijheid – het is de vorm die sindsdien zijn kunstpraktijk lijkt te drijven (hoewel er altijd ook andere vormen en ideeën in de uithoeken van zijn atelier en hoofd opduiken).

De kunstenaar is de hand die zich veroorlooft om de uiteindelijke betekenis van een vorm vast te leggen. Met betekenis begrijp ik hier niet dat de vormen een één-op-één vertaling vinden, of slechts naar één concept verwijzen; wel bedoel ik dat ze in één bepaalde uitwerking, plaatsing, gedrag, … hun bestaansrecht krijgen. De blik van de kunstenaar genereert een onecut. De hand van de kunstenaar bepaalt vervolgens, in een reeks handelingen, spellen, variaties, de blik van de kijker. Als kunstenaar heeft Boon de relatieve macht om een vorm te creëren, ook in onze verbeelding. Zowel voor zichzelf als voor de kijker legt hij subtiele spelregels vast, die een stroom aan fantasie, associaties en betekenissen kunnen openen.  

In alle opeenvolgende vormen, en manipulaties van de vormen, ontplooit zich een genealogie. Geen van alle staan ze volledig los van elkaar. Ze leiden een eigen leven, maar als lid van een familie waar ze niet onderuit kunnen. Ook andere, minder aanwezige vormen in Boons praktijk, zijn een ontleding van een voorbeeldvorm, compositorische fragmenten, ongedwongen gemanipuleerd door de kunstenaar, die in een nieuw karakter hun bestaansreden vinden. Elke variatie kan tot een andere leiden, maar de ene zal meer vertakkingen verderdragen dan de andere.



Vocabularium
va·ri·a·tie (de; v; meervoud: variaties) 1 verscheidenheid 2 afwisseling, verandering 3 (muziek) wijziging van een melodie, zodat een nieuwe ontstaat

Als Boons oeuvre een taal is, waarin zich doorheen alle vormen een grammatica ontwikkelt, is elke nieuwe variatie een aanvulling op het vocabularium. Het voegt, om het met structuralistische termen uit te drukken, betekenaars toe. Ferdinand de Saussure, een van de meest geciteerde (linguïstische) structuralisten, maakt onderscheid tussen betekenaar (signifiant) en betekenis (signifié). Een betekenaar is niet enkel een woord, ook voorwerpen, tekeningen en gebaren kunnen betekenaars zijn. Betekenissen zijn dan weer relatief en afhankelijk van associaties, context, intentie (van de maker) en interpretatie (van de ontvanger). Zoals de Saussure aangeeft, is taal een manier om de wereld te ordenen, en doet elke taal dat anders. We zouden dan kunnen verderdenken en stellen dat kunst de wereld op nóg een andere wijze kan ordenen – een andere taal vormt, zoals in dit geval Boons vormen-taal.

‘Vorm’ is ook een vervoeging van het werkwoord ‘vormen’, dat een bepaalde structuur in zich draagt; de belofte van een ordening, het vastleggen van regels, grenzen, betekenissen. Dit alles (deze tekst) is uiteraard slechts een poging om die taal om te zetten naar onze zeer beperkte linguïstische taal, een onderneming die nooit volledig kan slagen.

Met Vorm 3 is Boon al allerlei richtingen uit getrokken. Zo zijn er sculpturale uitvoeringen. Boon experimenteerde al met onder meer hout en polymeer. De vorm leent zich verrassend genoeg tamelijk goed tot een driedimensionale uitwerking: één zijde als steunpunt staat een Vorm 3 in balans toe: Natural Balance. Hij maakte er ook een papieren tote bag van, want (om de titel van het werk te citeren): ‘Het bestaat als het op een zak staat’. Die konden bezoekers gewoon meenemen. De kunstenaar wil zijn vorm namelijk, vanuit een semikritische houding, mondiaal op de kaart zetten. Semikritisch, want enerzijds wil hij oprecht zijn werk uitdragen, zijn vorm alom gekend en gebruikt maken, zoals een wetenschapper een nieuw ontdekt medicijn wil gaan verspreiden. ‘Spread the shape’, is zijn motto. Anderzijds draagt die houding natuurlijk een ietwat cynische bijklank: het is ook een soort pastiche van reclameslogans en -advertenties (en daarmee een kleine knipoog naar de oorsprong van zijn werk, de onecuts).

De vorm is nooit statisch. Niet alleen vindt het diverse uitdrukkingen, het evolueert doorheen de tijd. Elke nieuwe variatie is een connectie tussen verleden en heden. De vorm is tegelijk een momentopname of fragment – een snapshot zoals ook de onecuts dat zijn – en continu in beweging. V3 Bounce Compo combineert bijvoorbeeld meerdere vormen in een spel met compositie. Het spel en de variaties daarvan tonen de fluïditeit, de beweeglijkheid, die eigen is een de vorm(en), en openen weer nieuwe bewegingen in de verbeelding van de kijker.


Ratio en emotie
ra·tio (de; v) 1 rede, verstand 2 oorzaak, grond; = beweegreden 3 (meervoud: ratio's) verhouding

En dan zijn er de vele variaties op papier. Vorm 3 die uitgerokken wordt, vergroot, verkleind, getekend in pastel, geschilderd, geplakt, of… uitgespaard. Boon maakte zich een heel delicate techniek eigen, waarbij hij slechts een dunne bovenlaag van het papier verwijdert. De huid van het papier is inherent emotioneel – er zijn de gelijkenissen met onze menselijke huid, er is de verlangende prikkeling van het tactiele. Huid wil huid aanraken. Daarnaast is dit voor de kunstenaar, voor wie textuur hoe dan ook een belangrijke factor is, een techniek die hem oefent in het loslaten van controle en het verwelkomen van toevallige imperfecties. Het papier reageert hoe het wil.

Boon is een rationeel iemand, maar ook een gevoelig kunstenaar. Ratio: de rede(n): de meeste van zijn werken hebben een cerebrale, vaak zelfs mathematische oorsprong. Hij laat zich leiden door een soort van rede, dat meteen ook zijn initiële beweegreden is. Hij voert echter een onophoudelijk onderzoek naar de grens tussen ratio en emotie, een persoonlijk en artistiek gevecht. Het is belangrijk voor hem, dat de kijker ook emotioneel overvallen kan worden door een werk, dat, trouw aan zichzelf, principeel abstract en zelfs minimalistisch is. Daarom geeft hij hier en daar bescheiden sleutels ter ontcijfering van zijn rede-lijke uitgangspunten, zoals in Structural Freedom, waarin de kleine uitsnedes aan de randen restanten zijn van het grid waarmee de composities van de vormen in het vlak bepaald werd.

Ratio  ︎︎︎  Emotie

Orde  ︎︎︎  Chaos

Vorm  ︎︎︎  Restvorm

Vooral in zijn monochrome werken is de textuur bepalend voor de vorm. In werken als The Future Will Tell en Subcutaneous onderscheidt de vorm zich louter van de achtergrond door een verschil in huid. De vorm bepaalt dan weer wat daarbuiten telt als ‘de rest’. Dat geldt voor Boons initiële selectiemethode van de onecuts, maar zet ook zijn spel met de kijker verder. Afhankelijk van textuur en soms kleur (overigens een bij uitstek gevoelsmatige keuze) zal een deel van de compositie ‘vorm’ (vaak gelijkgesteld aan voorgrond) zijn en een ander deel ‘restvorm’ (meestal op de achtergrond). Ook hier bepaalt hij door zijn artistieke handelingen de perceptie van de kijker. ‘The shape of emptiness’: wat is vorm en wat leegte? Allebei zijn ze door lijnen bepaald. Kan de leegte een nieuwe vorm zijn, een nieuwe compositie aandienen?

En het toeval leidt hem naar meer restvormen: in heel recent werk speelt hij met het afgeschraapt papier uit andere werken: V3 paper_skin: afgeschraapt papier in een doos, en dan toch in die mal van Vorm 3 gepast. Chaos binnen een kader van orde. Toevallig, gevoelsmatig naar een vorm geleid. In zijn taal van vormen, in zijn genealogie van betekenaars, onderzoekt David Boon het gedrag van vormen, hun impact op de perceptie en de delicate evenwichtsoefening tussen ratio en emotie. Hij legt voor zichzelf spelregels vast, enerzijds dwingend en anderzijds bevrijdend.

Net door zijn eigen experimenten met variaties nodig hij ons uit om anders te kijken, onze verbeelding in te schakelen en de blik te laten leiden. Het vraag tijd en een beetje moed om onze blik te openen, buiten dat rechthoekige kader te breken en er rondom te denken: what is out there? Wat zien we niet – hoe kunnen we kijken? Welk leven en welke betekenis elke variatie van een vorm vervolgens krijgt, is de verantwoordelijkheid van de kijker: hoe kijken we, hoe tonen we, hoe ordenen we ons leven rondom de Vorm?

Tamara Beheydt, maart 2022